Οι Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές (ΔΑΔ) περιλαμβάνουν τον Αυτισμό, το Σύνδρομο Asperger, το σύνδρομο Rett, την Παιδική Αποδιοργανωτική Διαταραχή και τη Μη Προσδιοριζόμενη Αλλιώς, Διαταραχή. Οι ΔΑΔ παρουσιάζουν σοβαρές επιπτώσεις σε πολλούς τομείς της ανάπτυξης.
Με τον χαρακτηρισμό «διάχυτες», φανερώνει αυτήν την επίδραση που έχει η διαταραχή στην ανάπτυξη του ατόμου σφαιρικά. Με τον χαρακτηρισμό «αναπτυξιακή», μας δείχνει ότι η διαταραχή εμφανίζεται κατά την περίοδο της ανάπτυξης. Τέλος, σαν «διαταραχή», εννοούμε την απόκλιση του ατόμου από το φυσιολογικό.
Στη συνέχεια, εμείς θα επικεντρωθούμε στον Αυτισμό. Ο επιπολασμός της ΔΑΦ, εκτιμάται ότι κυμαίνεται από 1-3% σε παιδιά και εφήβους, και αφορά περίπου σε 7,6 ανά 1000 άτομα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αυτισμός – Ορισμός
Ο Αυτισμός είναι μια Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή, ισόβια, παρούσα από τη γέννα, αλλά συνήθως γίνεται αντιληπτή κατά τη διάρκεια των τριών πρώτων ετών της ζωής. Είναι μια νευρολογική διαταραχή, που εμποδίζει την κανονική λειτουργία του εγκεφάλου, έχοντας ως αποτέλεσμα, την έλλειψη επικοινωνιακών δεξιοτήτων. Ο όρος «αυτισμός» προέρχεται από την ελληνική λέξη «εαυτός», που σημαίνει «εγώ, ο ίδιος», δηλαδή το άτομο που βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού, κλίνεται στον εαυτό του, αδυνατεί και δυσκολεύεται να επικοινωνήσει με τους άλλους. Ωστόσο, χρησιμοποιούμε τον χαρακτηρισμό «φάσμα», καθώς ο αυτισμός κυμαίνεται από ήπιες, με ελάχιστα αυτιστικά στοιχεία, μέχρι βαρύτερες μορφές, με πολλαπλά αυτιστικά στοιχεία, που συνοδεύονται από βαριά νοητική υστέρηση.
Κλινικά χαρακτηριστικά
Τα χαρακτηριστικά των ατόμων που βρίσκονται στο φάσμα του Αυτισμού, διαφέρουν ανάλογα με τον βαθμό σοβαρότητας της διαταραχής. Συνήθως όμως, περιλαμβάνουν τα εξής:
• Δυσκολίες στην κοινωνική αλληλεπίδραση
Το αυτιστικό παιδί συνήθως είναι απομονωμένο από τα άλλα παιδιά, δυσκολεύεται να κάνει φιλίες και να κατανοήσει τα συναισθήματα των άλλων. Οι κοινωνικές σχέσεις του προκαλούν σύγχυση, καθώς αδυνατεί να καταλάβει τους κοινωνικούς κανόνες που εφαρμόζονται σε κάθε περίσταση. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, συχνά αποφεύγει να κοιτάξει στα μάτια τον άλλον. Γενικά, φαίνεται να αποκόβεται από τον κόσμο γύρω του.
• Δυσκολίες στην επικοινωνία
Αρκετά αυτιστικά παιδιά παρουσιάζουν σοβαρή επιβράδυνση στη γλωσσική ανάπτυξη και επικοινωνία. Σε κάποια παιδιά, η γλώσσα εξελίσσεται πολύ αργά και σε άλλα δεν αναπτύσσεται καθόλου. Σε μεγάλο ποσοστό παιδιών, ο λόγος τους είναι στερεοτυπικός και με ηχολαλία, καθώς επαναλαμβάνουν μηχανικά τα λόγια των άλλων. Ακόμα και αυτά που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη γλώσσα για να επικοινωνήσουν, δεν επικοινωνούν και μη λεκτικά (στάση του σώματος, χειρονομίες, βλεμματική επαφή, εκφράσεις του προσώπου και τόνος φωνής). Μπορεί να χρησιμοποιούν μονότονη φωνή ή ασυνήθιστες παρομοιώσεις. Το λεξιλόγιό τους είναι περιορισμένο και μπορεί να χρησιμοποιούν λέξεις που δε καταλαβαίνουν. Προτιμούν επίσης, να ακούν τις χαμηλές φωνές και όχι τις δυνατές γιατί τους αποσυγκεντρώνει ο δυνατός ήχος.
• Στερεοτυπικές, επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές και ενδιαφέροντα, περιορισμένο παιχνίδι και φαντασία
Ένα παιδί με αυτισμό μπορεί να παρουσιάζει επαναλαμβανόμενες σωματικές κινήσεις, όπως χειροκρότημα, κούνημα κορμού κ.ά. Επίσης, έχει την ανάγκη να ακολουθεί μία ρουτίνα καθημερινά για τις δραστηριότητές του. Σε περίπτωση που υπάρξει κάποια αλλαγή στο πρόγραμμα, τότε μπορεί να αναστατωθεί πάρα πολύ. Επιπλέον, η ανάπτυξη της φαντασίας και η συμβολική λειτουργία είναι περιορισμένες. Το παιδί εστιάζεται στα αντιληπτικά ερεθίσματα, στις φυσικές ιδιότητες των αντικειμένων, παρά στις λειτουργικές. Σε αρκετές περιπτώσεις, το παιδί ασχολείται με αντικείμενα που του τραβούν τη προσοχή είτε λόγω κίνησης είτε θορύβου ή φωτεινότητας. Δυσκολεύεται να χρησιμοποιεί ένα σύμβολο με εναλλακτικούς τρόπους, με αποτέλεσμα να έχει διαταραγμένο συμβολικό παιχνίδι και φτωχή φαντασία και δημιουργικότητα.
Άλλα χαρακτηριστικά που μπορεί να παρουσιάζουν, είναι προβλήματα στον έλεγχο και στη μίμηση των κινήσεων, παράξενες αντιδράσεις σε θορύβους, οπτικά ερεθίσματα, πόνο, ζέστη, κρύο και άγγιγμα. Επίσης, μπορεί να εμφανίζουν ακατάλληλες συναισθηματικές αντιδράσεις, όπως γέλιο ή κλάμα χωρίς συγκεκριμένο λόγο. Τέλος, τα άτομα με αυτισμό, συχνά εμφανίζουν προβλήματα συμπεριφοράς, όπως δάγκωμα ή χτύπημα των άλλων ανθρώπων, φωνές, ξεσπάσματα νεύρων και γενικά μη κοινωνικά αποδεκτές συνήθειες.
Διάγνωση
Για να γίνει μία σωστή διάγνωση, είναι απαραίτητη η χρήση πολλών διαφορετικών εργαλείων, το καθένα με περιορισμένους στόχους και για την αξιολόγηση επιμέρους τομέων. Υπάρχουν όμως, και κάποια σημάδια-ενδείξεις που μπορούν να αφυπνήσουν και να προβληματίσουν τους γονείς ώστε να επισκεφθούν κάποιον ειδικό.
Τα πρώτα σημάδια μπορεί να είναι: έλλειψη συναισθηματικής επαφής παιδιού και γονέα στα πρώτα παιχνίδια, απουσία βλεμματικής επαφής, έλλειψη χειρονομιών δειξίματος, όταν δεν απαντάει σε ομιλία ή λέξεις των γονιών του, κ.ά.
Η διάγνωση πρέπει να γίνεται από μία ομάδα ειδικών από διάφορους επιστημονικούς κλάδους, από τους οποιούς συγκεντρώνονται όλες οι απαραίτητες πληροφορίες.
Η διάγνωση πραγματοποιείται με:
1. Λήψη αναλυτικού-πλήρους ιατρικού, αναπτυξιακού, κοινωνικού ιστορικού
2. Άμεση συστηματική παρατήρηση του παιδιού και αξιολόγηση κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού και άλλων δραστηριοτήτων
3. Εξέταση με σταθμισμένες κλίμακες, δοκιμασίες «εργαλεία αξιολόγησης».
Θεραπεία
Η θεραπεία αποτελεί το δυσκολότερο αλλά και το σημαντικότερο κομμάτι που ακολουθεί της διάγνωσης. Ο ειδικός, ίσως χρειαστεί να δοκιμάσει πολλές και διαφορετικές μεθόδους ώστε να καταλήξει σε αυτήν που θα βοηθήσει το άτομο με αυτισμό να έχει μια καλύτερη εξέλιξη. Μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί θεραπεία για τον αυτισμό, με την έννοια της πλήρους αποκατάστασης. Ωστόσο, όλες οι περιπτώσεις αυτισμού μπορούν να βελτιωθούν με συγκεκριμένες παρεμβάσεις, από σωστά εκπαιδευμένο προσωπικό και κατάλληλα προγράμματα.
Κάποιες από τις θεραπευτικές παρεμβάσεις μπορεί να είναι:
• Αισθητηριακή ολοκλήρωση
• Λογοθεραπεία
• Εργοθεραπεία
• Θεραπεία συμπεριφοράς
• Εναλλακτική επικοινωνία ( MAKATON, PECS, TEACCH)
• Μουσικοθεραπεία
• Δραματοθεραπεία
• Νοηματική γλώσσα
• Ενίσχυση του παιχνιδιού
• Φαρμακοθεραπεία
Τα παιδιά με αυτισμό χρειάζονται μία δομημένη εκπαίδευση, ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης, καθώς τα βοηθάει να ανεξαρτητοποιηθούν και να είναι σε θέση να διεκπαιρεώσουν μόνα τους μία δραστηριότητα. Όσο πιο νωρίς γίνεται η παρέμβαση, αλλά και όσο υπάρχει μία καλή συνεργασία μεταξύ γονέων και ειδικών, τόσο τα αποτελέσματα θα είναι καλύτερα για τη μετέπειτα ζωή του παιδιού.
Ευαγγελία Σηφάκη, Λογοθεραπεύτρια