Μαρία Ρουσοχατζάκη, Λογοπαθολόγος: Η βελτίωση ενός περιστατικού είναι αγώνας
Η Μαρία Ρουσοχατζάκη η λογοπαθολόγος, που στην πολυετή καριέρα της έχει αξιολογίσει περίπου 20.000 περιστατικά, όλων των ηλικιών και όλων των διαταραχών, διακρίνεται για τη μεγάλη της αγάπη προς τη δουλειά της και βέβαια προς τον τόπο της! Αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη Βοστόνη, επέστρεψε στη γενέτειρα της, το Ηράκλειο, όπου και εργάζεται από το 1991, προσφέροντας τις υπηρεσίες της σε παιδιά και ενήλικες, που αντιμετωπίζουν προβλήματα στην επικοινωνία.
Η κ. Ρουσοχατζάκη μοιράζεται μαζί μας τις επιστημονικές της απόψεις σχετικά με τα προβλήματα λόγου και επικοινωνίας, που αντιμετωπίζουν παιδιά και ενήλικες, μέσα από την εμπειρία 31 ετών στο χώρο!
Συνέντευξη στην Αγγελική Λενακάκη
Προβλήματα λόγου και επικοινωνίας
Προβλήματα λόγου και επικοινωνίας υπήρχαν πάντα. Τώρα αναγνωρίζονται πιο εύκολα αλλά είναι και πιο συνηθισμένα. Οι λόγοι είναι πολλοί. Καταρχάς η παιδική θνησιμότητα κατά την κύηση, αλλά και μετά, είναι πλέον μειωμένη. Αυτό βέβαια είναι καλό, αλλά πολλά από τα παιδιά που τελικά γεννιούνται και μεγαλώνουν έχουν ένα πιο ευαίσθητο σύστημα που συχνά εκδηλώνεται και με δυσκολίες στο λόγο και στη μάθηση. Αντίστοιχα, ο χρόνος ζωής έχει αυξηθεί, έχουμε λοιπόν ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας που είναι και θέλουν να είναι ενεργητικοί και δραστήριοι, ωστόσο, με το γήρας και τα συναφή προβλήματα υγείας που παρουσιάζονται, έρχονται και δυσκολίες στην επικοινωνία. Επίσης πολλοί άνθρωποι που επιβιώνουν μετά από τροχαία, αλλά και άλλα ατυχήματα, ωστόσο διαβιούν με συνοδά προβλήματα λόγου στη συνέχεια.
Οι δυσκολίες της ζωής επηρεάζουν την επικοινωνία…
Η ίδια η ζωή πια είναι πολύ πιο απαιτητική και δύσκολη, πιο αγχωτική και γεμάτη αλλαγές και αυτό συχνά επηρεάζει την επικοινωνία, που την “ζορίζει” καθώς την κάνει πιο επιτακτική στη διαχείριση της καθημερινότητας. Αυτό ως εκ τούτου αναδεικνύει ή δημιουργεί δυσκολίες στην επικοινωνία και τη μάθηση. Να σημειωθεί ότι η ετεροβαρής τάση της εποχής μας με έμφαση στην εικόνα και όχι στο λόγο, με τα απανωτά, γρήγορα οπτικά ερεθίσματα, χωρίς την τρέχουσα, καθημερινή εξάσκηση και τριβή με λεκτική επικοινωνία, στην αφηγηματική ροή, στην περιγραφική ικανότητα, στο διάλογο στο σχολείο, είτε στο σπίτι, είτε στη δουλειά, είτε στον κοινωνικό χώρο, δεν βοηθά στη βελτίωση του λόγου.
Ο λόγος πέρα από τη θεωρία και τους κανόνες
Μια εικόνα είναι χίλιες λέξεις, αλλά δεν είναι λέξεις! Και αυτά που έχουμε στο μυαλό μας και στην καρδιά μας χρειάζονται λέξεις για να μεταδοθούν. Άρα αν δεν ξέρεις λέξεις, μειονεκτείς στο σημείο αυτό. Ο λόγος (λέξεις, σύνταξη, γραμματική, ροή) είναι μια πρακτική διαδικασία. Σαν την οδήγηση= πρέπει να ξέρεις τον Κ.Ο.Κ (κώδικες) αλλά για να οδηγήσεις και να είσαι καλός σε αυτό, πρέπει να οδηγείς. Για να είσαι καλός στο λόγο λοιπόν, πέρα από τη θεωρία και τους κανόνες, πρέπει να μιλάς, να διαβάζεις, να γράφεις. Και όσο πιο πολύ το κάνεις και μάλιστα σε διαφορετικά πλαίσια, περιβάλλοντα και απαιτήσεις, τόσο καλύτερος γίνεσαι. Επιπροσθέτως γίνεσαι καλύτερος όταν ανεβαίνει ο βαθμός δυσκολίας/απαιτήσεων, όσο πιο επίμονος και εργατικός είσαι, όσο πιο πολύ προσπαθείς να κάνεις κάποια πράγματα που ενδεχομένως δεν σου πολυαρέσουν, αλλά επειδή πρέπει, προκειμένου να βελτιωθείς. Αυτό θέλει όρια και αυτοπειθαρχία. Και σε αυτά, τα τελευταία χρόνια “πάσχουμε” στο σχολείο, στην οικογένεια, στην κοινωνία. Από τη μία υπάρχει μια σωρεία απαιτήσεων και από την άλλη υπάρχει μία αποδοχή εύκολη και αβίαστη του “δεν μ’αρέσει”, “δεν θέλω”. Αν το σκεφτείτε, θα δείτε τι εννοώ σε ένταση και σε βάθος.
Η σημασία του μέτρου στα παιδιά με ιδιαιτερότητες
Θεωρώ το μέτρο σημαντικό. Προσοχή, όχι το μέτριο, όχι το αρκετό, αλλά το όσο χρειάζεται. Αυτό σημαίνει ότι αν χρειαστεί να το ξεπεράσεις, πρέπει να το κάνεις, αλλά να έχεις συνείδηση αυτής της υπέρβασης. Παράλληλα: Ότι ξεπερνάς το μέτρο για συγκεκριμένο λόγο. Αυτό οι άνθρωποι καλό είναι να το μαθαίνουν έγκαιρα, να το διδάσκονται από παιδιά. Και αυτό μαθαίνεται όταν το μέτρο, το όριο, υπάρχει στο αξιακό σου σύστημα. Οι δύσκολες καταστάσεις, ένα παραπάνω, απαιτούν μέτρο και λελογισμένη υπέρβαση. Τα παιδιά που έχουν κάποια ιδιαιτερότητα χρειάζονται το μέτρο, το όριο λοιπόν, πολύ περισσότερο, γιατί είναι μια δύσκολη κατάσταση, που βελτιώνεται με σύστημα, συνέπεια, επιμονή, υπομονή, στόχους, προσδοκίες, προγραμματισμό, αντοχές. Μια οικογένεια και βέβαια ένας θεραπευτής, όταν δεν διαθέτουν αυτές τις ιδιότητες η πρόοδος είναι πιο δύσκολη. Και αυτά είναι ιδιότητες που πρέπει να δουλευτούν με τις οικογένειες και τα παιδιά. Είναι μέρος της παρέμβασης. Σαφέστατα υπάρχουν οικογένειες που για διάφορους λόγους έχουν μεγαλύτερη αντίσταση σε μία τέτοια πορεία.
Ο στόχος του ειδικού
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει συχνά μια υπερδιάγνωση, μια ευκολία να ‘’μπαίνουν ταμπέλες’’. Όλοι και πολύ εύκολα έχουν άποψη για τη δυσλεξία, τον αυτισμό, τη Δ.Ε.Π.Υ., την ειδική αγωγή. Δεν αρκούν ωστόσο δύο σεμινάρια ή ένα μεταπτυχιακό ετήσιο και συχνά εξ αποστάσεως για να ασχοληθεί κάποιος ‘’με άποψη’’ με τους ανθρώπους και τα θέματα της ψυχής και της επικοινωνίας, της ανάπτυξης και της μάθησης. Στόχος του ειδικού είναι να εστιάζει στις αδυναμίες, στις ελλείψεις και με προσήλωση να προσπαθεί επίμονα να τις μειώσει, να τις ελαττώσει, να τις βελτιώσει. Δεν πρέπει την αδυναμία να την δεχόμαστε ως κάτι δεδομένο που δεν αλλάζει, ειδικά στα παιδιά. Ο εγκέφαλος έχει πλαστικότητα, προσαρμοστικότητα, αναδιάρθρωση. Είναι σφουγγάρι, αλλά όχι μόνο για τα καλά. Αυτά που δεν δίνουμε για την ομαλή εξέλιξή του, επιβραδύνουν ή αλλοιώνουν την πορεία του.
Το συγγραφικό έργο, “Με λίγα λόγια”…
Τα προβλήματα λόγου, επικοινωνίας, μάθησης είναι καταλυτικά για την πορεία ενός παιδιού, ενός ανθρώπου. Ζούμε με τους άλλους, άρα επικοινωνούμε και επίσης είμαστε είδος (το ανθρώπινο), που δείχνει να βελτιώνεται και βελτιώνεται δια της μάθησης και της επικοινωνίας. Ο λόγος είναι αυτό που διαφοροποιεί τους ανθρώπους από το λοιπό ζωικό βασίλειο. Όταν ο λόγος πάσχει, τότε όλη η εξέλιξη του ανθρώπου και η συμμετοχική διαδικασία του βλάπτεται.
Η αφηγηματική ροή, το να ακούω μια ιστορία, με αρχή-μέση-τέλος και βέβαια, το να λέω μια ιστορία είναι εξαιρετικά σημαντικό για την οργάνωση του εγκεφάλου μας, αλλά και για την μετάδοση γνώσης, κατά μία έννοια λοιπόν για την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Οι εικόνες μπορούν να ‘’πουν’’ μια ιστορία η οποία στον εγκέφαλό μας μετατρέπεται σε λέξεις με συνοχή. Εάν υπάρχουν οι λέξεις για το χώρο, το χρόνο, την αιτία, το σκοπό. Λέξεις συμπληρωματικές που συνθέτουν την ιστορία ως όλον. Το ίδιο, οι λέξεις είναι αυτές που δημιουργούν εικόνες με δύναμη, σαφήνεια, σαφήνεια, λεπτομέρεια.
Κάποια παιδιά (και ενήλικες βέβαια) έχουν μεγάλη δυσκολία στο κομμάτι ‘’ιστορία’’, αφηγηματική ροή. Ειδικά στις μέρες μας που προωθούν τη διάσπαση, το αποσπασματικό, το γρήγορο, το άμεσα με την εναλλαγή και τον ήχο. Όλα αυτά είναι καλά, αρκεί τελικά να μετουσιώνονται σε μια δομημένη ενότητα και συνέχεια. Αν όχι, αυτό δημιουργεί λειψή πληροφορία, επιφανειακή προσέγγιση, σκόρπισμα, άγχος.
Αυτός είναι ένας από τους λόγους που ξεκίνησα να ασχολούμαι με το να γράφω παραμύθια. Τα πρώτα μου βιβλία είναι διασκευές γνωστών παραμυθιών και μύθων του Αισώπου, με ένα τρόπο που να βοηθιούνται οι γονείς και τα παιδιά κατά προέκταση, να ασχοληθούν με τρόπο εποικοδομητικό και αποτελεσματικό με την αφήγηση.
Η σειρά είναι ‘’με λίγα λόγια’’ και είναι επιστημονικά δεδομένη και είμαι πολύ υπερήφανη για αυτήν. Υπάρχει και στο YouTube και παλιότερα ήταν και ως εφαρμογή στη Google.
1. Ο κόρακας και η αλεπού με λίγα λόγια.
2. Η Κοκκινοσκουφίτσα με λίγα λόγια
3. Ο λαγός και η χελώνα με λίγα λόγια.
4. Τα τρία γουρουνάκια με λίγα λόγια.
5. Η Βούλα η χταποδούλα.
6. Η Πιπιλονεράιδα.
7. Ο Ντρούλης και η Τούλα.
8. Ο Μελένιος και η Βατομουρένια.
9. Τετράδιο καθημερινής εργασίας.
10. Η Χιονάτη και οι 7 νάνοι.
Η βελτίωση ενός περιστατικού είναι αγώνας
Έχω εργαστεί 31 χρόνια τώρα και πρέπει να έχω αξιολογήσει περί τα 20.000 περιστατικά όλων των ηλικιών και όλων των διαταραχών/δυσκολιών. Όταν ξεκίνησα να εργάζομαι το 1991 είχα για πάνω από δέκα χρόνια ένα απόλυτο μονοπώλιο στην Κρήτη και ήμουν από τους ελάχιστους ειδικούς στο είδος μου στην Ελλάδα. Έχω ταξιδέψει και δει παιδιά, κάνει ομιλίες και συνεργασίες σε πάρα πολλά μέρη της χώρας μας. Έχω γευτεί πολύ τη δουλειά μου και έχω πάρει τεράστια ικανοποίηση. Πλέον τώρα, βλέπω τα παιδιά των παιδιών μου, που τώρα πια πολλά είναι πολύ μεγάλα και έχουν κάνει τις οικογένειές τους. Ακόμα και όταν, όπως σε όλους, με πιάνουν τα ‘’υπαρξιακά’’ μου…, η τεράστια παρηγοριά για το ‘’νόημα’’ της δικής μου ζωής είναι ότι έχω υπάρξει χρήσιμη, αποτελεσματική, βοηθητική για πολλούς ανθρώπους, οικογένειες και μάλιστα σε ένα βάθος χρόνου, έχοντας βελτιώσει τη ζωή τους, την επικοινωνία τους, τον τρόπο πρόσληψης και βίωσης πολλών πλευρών στη ζωή τους.
Αυτό είναι μεγάλο συν στην αποκομιδή της δικής μου ζωής. Το ότι χρονικά ήμουν από τους πρώτους στο επάγγελμά μου, στη χώρα μου, έχοντας έρθει από τις σπουδές μου στην Αμερική, το ότι μπόρεσα να κάνω τα πράγματα με το δικό μου τρόπο, να ‘’ψαχτώ’’ σε τι δουλεύει και τι όχι στην πρακτική πλευρά των πραγμάτων, πέρα από τη θεωρία. Μου αρέσει να έχω αποτέλεσμα σε αυτό που κάνω, να έχω σεβασμό στο χρόνο, το χρήμα, τον κόπο, την προσδοκία του ανθρώπου που με εμπιστεύεται. Είμαι αυστηρή στο να ‘’γίνονται τα πράγματα’’ , είμαι ανθρώπινη στο να στηρίζω αυτόν που έρχεται, με την επίγνωση του να ξέρει που είμαστε και με επιμονή να πάμε όσο καλύτερα γίνεται.
Η βελτίωση ενός περιστατικού είναι αγώνας και προσπαθώ σε αυτόν τον αγώνα να συμμετέχουμε όλοι οι εμπλεκόμενοι. Δεν μου αρέσει η επιφάνεια, το δήθεν, το περίπου, το διεκπεραιωτκό, το τυπικό.
Λίγα λόγια για την Μαρία Ρουσοχατζάκη
Αποφοίτησε από τη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και στη συνέχεια ακολούθησε το Μεταπτυχιακό Τμήμα Παθολογίας του Λόγου ολοκληρώνοντας με άριστα Master of Science και Certificate Clinical Competence (C.C.C.) στη Βοστόνη των Η.Π.Α. Όταν τελείωσε τις σπουδές της επέστρεψε στη γενέτειρα της, στο Ηράκλειο όπου και εργάζεται, για να προσφέρει τις υπηρεσίες της σε παιδιά και ενήλικες, αντιμετωπίζοντας την επικοινωνία στην ολότητα. Από το 1991 συνεργάζεται με σχολεία και ιδρύματα σχετικά με το παιδί.
Έχει διδάξει στο Διδασκαλείο του Πανεπιστημίου Ρεθύμνου, σε Προγράμματα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΠΕΚ) νηπιαγωγών και σε πολλά σεμινάρια για δασκάλους, νηπιαγωγούς, ειδικευόμενους γιατρούς και γονείς.
Συμμετέχει με ερευνητικές ανακοινώσεις σε συνέδρια του εσωτερικού αλλά και του εξωτερικού. Γράφει άρθρα στην Ηρακλειώτικη εφημερίδα Πατρίδα και κατά καιρούς δημοσιεύονται κάποια άρθρα της στα «Ιατρικά» της Ελευθεροτυπίας Έχει πραγματοποιήσει σειρά εκπομπών για το παιδί στην Κρητική τηλεόραση.
Από την ΩΡΛ κλινική του ΠΑΓΝΗ έχει τυπωθεί η δουλειά της Οδηγίες για τους Λαρυγγεκτομηθέντες και το περιβάλλον τους και από το Ιατρικό Ρεθύμνου έχει τυπωθεί το Μέση ωτίτιδα και εξέλιξη του λόγου. Στο επιστημονικό σύγγραμμα της Ιατρικής σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης Σύγχρονη ΩΡΛ έχει συμμετάσχει με το κεφάλαιο Διαταραχές Φωνής.
Είναι επίσης μέλος της επιτροπής αξιολόγησης των ασθενών υποψήφιων για κοχλιακό εμφύτευμα στην ΩΡΛ κλινική του ΠΕΠΑΓΝΗ και του Πανελλήνιου Συλλόγου Ειδικών στις Διαταραχές του Λόγου.
Από το 2005 ασχολείται με τη συγγραφή και έκδοση παιδικών βιβλίων, τα οποία είναι περισσότερο βιβλία γνώσεων παραλογοτεχνικά. Τα βιβλία της απευθύνονται κυρίως σε παιδιά που αντιμετωπίζουν πρόβλημα στο λόγο και την επικοινωνία.