Με τον όρο «καθυστέρηση ομιλίας και λόγου», εννοούμε ότι ο λόγος του παιδιού εξελίσσεται με αργό ρυθμό ή ακολουθεί διαφορετική πορεία εξέλιξης, χωρίς όμως να συνυπάρχουν κάποια οργανικά προβλήματα.
Η ομιλία που παράγει είναι δυσκατάληπτη, καθώς δυσκολεύεται να εκφραστεί λεκτικά ή δεν αναπτύσσει καθόλου λόγο μέχρι την ηλικία των 2-3 ετών. Πιο συγκεκριμένα, μπορεί να δυσκολεύεται στην σύνταξη των προτάσεων ή στον σχηματισμό αυτών, να χρησιμοποιεί ακατάλληλες λέξεις στην έκφρασή του, να μην έχει πλούσιο λεξιλόγιο ή να μην ακολουθεί τους κανόνες για τη διεξαγωγή μιας συνομιλίας.
Συνεπώς, το παιδί μπορεί να δυσκολεύεται να συμμετάσχει σε μία συζήτηση. Όταν ένα παιδί στην ηλικία των 18 μηνών δε χρησιμοποιεί κάποιο λεξιλόγιο ή στα 2-3 έτη δεν χρησιμοποιεί 2 ή 3 λέξεις, τότε σημαίνει ότι παρουσιάζει καθυστέρηση λόγου. Επίσης, αν αδυνατεί να ακολουθήσει και απλές εντολές στην ηλικία των 2 ετών, τότε ενδεχομένως να παρουσιάζει καθυστέρηση και στην κατανόηση του λόγου.
Ενδείξεις
Η πιο σημαντική ηλικία για την ανάπτυξη της γλώσσας είναι από 18 μηνών έως 4,5 χρονών. Μέχρι την ηλικία των 5 ετών, ένα παιδί πρέπει να έχει αποκτήσει καταληπτή ομιλία υπό φυσιολογικές συνθήκες.
Μέσω της αναπτυξιακής αξιολόγησης, αξιολογούνται ικανότητες που θα πρέπει να έχουν αποκτηθεί από το μέσο όρο παιδιών, σε διάφορα ηλικιακά στάδια μέχρι την ηλικία των 5 ετών.
Η αναπτυξιακή καθυστέρηση, σε συνδυασμό με περιβαλλοντικούς, βιολογικούς και γενετικούς παράγοντες, χρειάζεται στενή παρακολούθηση. Ωστόσο, υπάρχουν παιδιά, τα οποία ενώ αρχίζουν να μιλούν κανονικά, εμφανίζουν καθυστέρηση στην εξέλιξη σε άλλους τομείς του λόγου.
Πρώιμες ενδείξεις:
• Μετά τον 18ο μήνα δεν έχει πει τις πρώτες του λέξεις
• Στην ηλικία των 2 ετών χρησιμοποιεί μεμονωμένες λέξεις και δεν είναι σε θέση να σχηματίσει προτάσεις 2 ή 3 λέξεων, αλλά και να ακολουθήσει απλές εντολές (π.χ. πάρε τη μπάλα)
• Μετά την ηλικία των 3 ετών η ομιλία του είναι ακατάλληπτη από την οικογένεια και τον κοινωνικό του περίγυρο
• Περισσότερη μίμηση και χειρονομίες
• Η κατανόηση είναι καλύτερη από την έκφραση
Αίτια καθυστέρησης
Η ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας εξαρτάται αρχικά από τη σωστή λειτουργία των οργάνων πρόσληψης και παραγωγής ομιλίας. Ωστόσο, καθοριστικό ρόλο παίζει και η ποσότητα και η ποιότητα των λεκτικών ερεθισμάτων που δέχεται το παιδί από το περιβάλλον του. Επομένως, το παιδί πρέπει να δέχεται τα κατάλληλα και επαρκή ερεθίσματα από αυτό. Η καθυστέρηση στην γλωσσική ανάπτυξη, μπορεί να οφείλεται και σε βαρυκοΐα ή κόφωση, σε νοητική υστέρηση, σε σύνδρομα ή στον αυτισμό, σε δυσαρθρία ή απραξία, σε ειδική γλωσσική διαταραχή κ.ά.
Διαφοροδιάγνωση
Η σωστή διάγνωση είναι η αρχή του θεραπευτικού πλάνου, καθώς με μία λάθος διάγνωση, μπορούν να προκληθούν άλλα προβλήματα και καθυστέρηση από την ουσιαστική παρέμβαση. Η καθυστέρηση στην έκφραση του λόγου σχετίζεται με απώλεια ακοής, αυτισμό, νοητική υστέρηση κ.ά. Πολλές φορές, συγχέεται με τον αυτισμό, παρ’ όλα αυτά υπάρχουν διαφορές μεταξύ τους έτσι ώστε να πραγματοποιηθεί η σωστή διάγνωση. Συνεπώς, η σωστή διαφορική διάγνωση είναι πολύ σημαντική για την σωστή και αποτελεσματική θεραπεία.
Λογοθεραπευτική παρέμβαση
Η έγκαιρη παρέμβαση παίζει καθοριστικό ρόλο στην αποκατάσταση του προβλήματος. Εάν παρατηρηθούν βασικές αποκλίσεις στην γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού από την φυσιολογική ανάπτυξη, τότε η λογοθεραπευτική παρέμβαση είναι απαραίτητη είτε η καθυστέρηση λόγου πηγάζει από κάποια διαταραχή είτε όχι.
Ο ρόλος του λογοθεραπευτή έχει καθοριστική σημασία, καθώς ακολουθεί μία σειρά δοκιμασιών για τη διαγνωστική αξιολόγηση και λαμβάνει ένα αναλυτικό ιστορικό, παραπέμπει σε ειδικούς άλλων ειδικοτήτων και συνεργάζεται με διεπιστημονική ομάδα για συγκέντρωση πληροφοριών από άλλες περιοχές της ανάπτυξης. Έπειτα, ενημερώνει την οικογένεια και δημιουργεί ένα θεραπευτικό πλάνο, το οποίο είναι προσαρμοσμένο στις ανάγκες του παιδιού. Τέλος, δημιουργεί μία συνεργασία με τους γονείς/φροντιστές για ένα πλήρες θεραπευτικό πρόγραμμα.
Συμβουλές προς τους γονείς
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, μέσω λογοθεραπευτικής παρέμβασης, η καθυστέρηση λόγου μπορεί να αντιμετωπιστεί με βάση τις ανάγκες του κάθε παιδιού. Ωστόσο, η συνεργασία των γονέων είναι πολύ σημαντική διότι καλούνται να αναπτύξουν μεγαλύτερη επικοινωνία λεκτικά με το παιδί και να είναι υπομονετικοί.
Οι γονείς παιδιών που παρουσιάζουν καθυστέρηση λόγου και ομιλίας πρέπει:
– Να χρωματίζουν διαφορετικά τη φωνή τους όταν του μιλάνε
– Να ονομάζουν οικεία πρόσωπα και αντικείμενα της καθημερινότητας
– Να αποφεύγουν τις μωρουδίστικες λέξεις, όπως «μαμ» και «νάνι»
– Να μιμούνται ήχους της καθημερινότητας (ζώα, οχήματα κ.ά)
– Να εξηγούν στο παιδί τις λέξεις που δεν καταλαβαίνει
– Να επαναλαμβάνουν τις λέξεις που το παιδί δε λέει σωστά
– Να παίζουν μαζί του με μπάλες, τουβλάκια, κουζινικά, ενσφηνώσεις, παζλ
– Να διαβάζουν πολλά παραμύθια, δείχνοντας, ονομάζοντας και περιγράφοντας τις διάφορες εικόνες του βιβλίου
– Να ζητάνε απ’ το παιδί να επαναλάβει την ιστορία που μόλις άκουσε, με τη βοήθεια των εικόνων
– Να ζητάνε απ’ το παιδί να αναπαράγει μια μικρή ιστορία
– Να λένε τραγούδια και ποιήματα μαζί με το παιδί
– Να παίζουν παιχνίδια μίμησης ρόλων (συμβολικό παιχνίδι)
– Να χρησιμοποιούν χρονικές (τώρα, μετά, πριν) και τοπικές έννοιες (πάνω, κάτω, πίσω), ώστε να αντιλαμβάνεται το παιδί το χρόνο και το χώρο
– Να χρησιμοποιούν τις έννοιες μεγέθους (μεγάλο-μικρό)
– Να ενθαρρύνουν το παιδί για κάθε μικρή πρόοδο που σημειώνει
(Σταμάτη, 2012)
Σηφάκη Ευαγγελία, Λογοθεραπεύτρια