Ανάπτυξη γραφής και λαβή συγκράτησης μολυβιού. Είναι τελικά η λαβή τόσο σημαντική για τη γραφή;
Γράφει η Μαίρη Μελαμπιανάκη, Εργοθεραπεύτρια
Ένας από τους πιο γνωστούς ρόλους ενός εργοθεραπευτή τα τελευταία χρόνια είναι αυτός για τη βελτίωση της λαβής συγκράτησης του μολυβιού και του γραφικού χαρακτήρα.
Συχνά γονείς και θεραπευτές άλλων ειδικοτήτων προβληματίζονται για τη λαβή συγκράτησης του μολυβιού, ακόμη και στην προσχολική ηλικία ή ίσως και νωρίτερα, αποδίδοντας εκεί πολλές φορές τη δυσκολία στη ζωγραφική και τη γραφή.
Πολλές φορές όμως, υπάρχουν άλλες υποκείμενες δυσκολίες που δυσχεραίνουν την ποιότητα της γραφής και δεν περιορίζονται μόνο στον τρόπο που τα δάχτυλα συγκρατούν το μολύβι.
Η γραφή είναι μια σύνθετη δραστηριότητα η οποία απαιτεί την ανάπτυξη και ολοκλήρωση κινητικών, αισθητηριακών, αντιληπτικών, κιναισθητικών και γνωστικών λειτουργιών.
Ο εργοθεραπευτής είναι εκείνος που μέσω της εκπαίδευσης και της κατάρτισης του, μπορεί να αξιολογήσει με ακρίβεια τι είναι αυτό που δυσκολεύει το παιδί στη γραφή και τελικά να κρίνει αν θα πρέπει να τροποποιηθεί η λαβή ή όχι και ποιο πλάνο παρέμβασης θα ακολουθηθεί.
Αρχικά, η ανάπτυξιακή πορεία της γραφής έχει ως εξής:
α) ελεγχόμενες μουτζούρες,
β) ευδιάκριτες γραμμές, κουκίδες και σύμβολα,
γ) κεφαλαία γράμματα που περιέχουν ευθείες και κυκλοειδείς γραμμές,
δ) κεφαλαία γράμματα,
ε) πεζά γράμματα, νούμερα και λέξεις.
Πιο αναλυτικά, στην ηλικία των 2 ετών αναμένεται να μιμείται οριζόντιες, κάθετες και κυκλοειδείς γραμμές, στην ηλικία των 3 ετών να αντιγράφει κάθετες, οριζόντιες γραμμές και κύκλους, στην ηλικία των 4-5 ετών να αντιγράφει σταυρό, χι, μερικά κεφαλαία γράμματα και ίσως είναι ικανό να γράφει το όνομα του και τέλος, στην ηλικία των 5-6 ετών αναμένεται να αντιγράφει τρίγωνο, να γράφει το όνομα του πια με μεγαλύτερη ευκολία και να αντιγράφει κεφαλαία και τα περισσότερα μικρά γράμματα.
Λαμβάνοντας υπ’ όψη λοιπόν τα παραπάνω, καταλαβαίνουμε ότι είναι εξαιρετικά πιεστικό για ένα παιδί να μάθει να γράφει γράμματα και αριθμούς αν ακόμη δεν έχει κατακτήσει το στάδιο των βασικών σχημάτων και όλες τις υπόλοιπες δεξιότητες που απαιτούνται για τη γραφή. Αν π.χ. δυσκολεύεται να σχεδιάσει ένα τετράγωνο, πως είναι δυνατόν να του ζητείται να γράψει κεφαλαία και πεζά γράμματα ή ακόμη και αριθμούς; Και παρ’ ότι στο εμπόριο κυκλοφορούν διάφοροι τύποι βιβλίων με «προγραφικές ασκήσεις» πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί στην επιλογή ενός τέτοιου υλικού, καθώς συχνά οι ασκήσεις αυτές δεν ακολουθούν την σωστή εξελικτική σειρά και χωρίς να έχουν προηγειθεί απλές ασκήσεις, εισάγουν τα παιδιά σε ασκήσεις αυξημένης δυσκολίας.
Αξίζει να σημειωθεί ιδιαίτερα, ότι οι έρευνες δείχνουν ότι όταν ένα παιδί πιέζεται να γράψει ενώ δεν είναι έτοιμο, το παιδί αποθαρρύνεται και αυξάνονται οι πιθανότητες για την ανάπτυξη δυσγραφίας.
Ποιοι παράγοντες όμως είναι σημαντικοί για την ανάπτυξη της γραφής;
Αρχικά είναι σημαντικά να έχουν κατακτηθεί τα παρακάτω:
α) σταθεροποίηση των άνω άκρων,
β) επαρκής ανάπτυξη καρπού και άκρας χείρας,
γ) οπτικός έλεγχος,
δ) αμφίπλευρη οργάνωση,
ε) χωρική αντίληψη,
στ) κιναισθησία.
Εξαιρετικά σημαντική είναι ακόμη η θέση που διατηρεί το παιδί στην καρέκλα (χωρίς να χύνεται από το κάθισμα ή να σκύβει πολύ μπροστά στο θρανίο, να ακουμπάνε τα πόδια του στο έδαφος, το χέρι του να ακουμπάει στο θρανίο και να μην βρίσκεται στον αέρα, ο καρπός να βρίσκεται σε μέση θέση κτλ. Η επίτευξη της κατάλληλης θέσης είναι σημαντική, διότι διευκολύνονται έτσι οι απαραίτητες κινήσεις, αυξάνεται η λειτουργικότητα, μειώνεται η κόπωση και αποφεύγεται η καταπόνηση των αρθρώσεων του σώματος. Επιπλέον, οι γραφοκινητικές δεξιότητες φαίνεται να συνδέονται στενά με τον οπτικοκινητικό συντονισμό, ο οποίος σχετίζεται με την ακρίβεια και συμβάλλει σημαντικά ώστε τα γράμματα να είναι ευανάγνωστα.
Τέλος, όσον αφορά τη λαβή, αναμένουμε ένα παιδί να κατακτά μια λειτουργική λαβή τυπικά στα 4.5-5 έτη. Ωστόσο, δεν υπάρχει μονάχα μια αποδεκτή λαβή (η δυναμική τριποδική λαβή είναι ευρύτερα γνωστή), αλλά η βιβλιογραφία πλέον έχει αποδειχθεί ότι κρίνονται και άλλες λαβές ως λειτουργικές όπως είναι η πλευρική τριποδική λαβή, η δυναμική τετραποδική λαβή και η πλευρική τετραποδική λαβή. Οι έρευνες έχουν δείξει ακόμη ότι η ταχύτητα της γραφής και το ευανάγνωστο των γραμμάτων δεν επηρεάζεται από την άτυπη λαβή. Για αυτό το λόγο, οι εργοθεραπευτές προσπαθούν να εκπαιδεύουν το παιδί σε μια λειτουργική για το ίδιο λαβή, που δε θα επηρεάζει την ταχύτητα γραφής και δε θα προκαλεί κόπωση στο ίδιο το παιδί.
Συμπεραίνουμε επομένως, ότι η γραφή σαν μια σύνθετη δραστηριότητα απαιτεί ένα πλήθος δεξιοτήτων που πρέπει να αναπτυχθούν και δεν επιτυγχάνεται μόνο με τη διόρθωση της λαβής του μολυβιού ή απλώς με την επανάληψη του τρόπου γραφής των γραμμάτων ξανά και ξανά.
Για να φτάσει κανείς στην κορυφή της πυραμίδας, δηλαδή τη σύνθετη διαδικασία της γραφής, θα πρέπει πρώτα να έχει αναπτύξει μια πολύ γερή βάση, αναπτύσσοντας όλες τις απαραίτητες υποκείμενες δεξιότητες.
Αν το παιδί σας παρουσιάζει δυσκολίες στον τρόπο γραφής του, κουράζεται εύκολα, αποφεύγει να γράφει, δυσκολεύεται να σχηματίσει ευανάγνωστα γράμματα, σκύβει πολύ στο θρανίο, σκίζει τις σελίδες εξαιτίας της πίεσης του μολυβιού ή αντίθετα γράφει πολύ αχνά, συστήνεται η αξιολόγηση από έναν εργοθεραπευτή.
Η Μαίρη Μελαμπιανάκη είναι Εργοθεραπεύτρια και επιστημονικά υπεύθυνη του Κέντρου Ειδικών Θεραπειών Αρωγή στις Μοίρες
Βιβλιογραφία
Addy, L (2016). How to identify and overcome handwriting difficulties. UK: Page Bros Ltd.
Case – Smith, J. & Clifford O’Brien, J., (2015). Occupational Therapy for Children and Adolescents. Canada: Elvesier.
Holder, M.K. (2003). Teaching left-handers how to write. Handedness Research Institute papers. URL: handedness.org/action/leftwrite.html
Roux, T. (2012). OT Mom learning activities (Fine motor activities). https://www.ot-mom-learning-activities.com
Ζάχος, Δ. Η., (1992). Ανάγνωση-γραφή ψυχο-γλωσσική προσέγγιση (p.55-58). Κέντρο
ψυχολογικών μελετών. Σειρά: Μαθησιακές Δυσκολίες.
Τσιτσέλη Ε. Λαβή μολυβιού.
Τσιτσέλη, Ε. Η σωστή θέση κατά τη γραφή (εργασία). https://anaptixirc.gr/?p=75